به گزارش خبرنگار پایگاه خبری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران، "شهرام عدالتی" در برنامه "هاشور" رادیو تهران که با موضوع بررسی حاشیه نشینی در تهران و کشور برگزار شد، ابتدا به بررسی نحوه ایجاد تفکر آمایشی در ایران پرداخت و اظهار کرد: بعد از جنگ جهانی دوم، انقلاب صنعتی و اتفاقاتی که در نظام جهانی افتاد در اقتصاد کشورهای جهان سوم، نظریه وابستگی یا توسعه برونزا در اقتصاد جهان مطرح شد که از مهم ترین اتفاقات این نوع نگاه، قراردادن فعالیت های صنعتی در کشورهای جهان سوم و تبدیل کشاورزی معیشتی (تجارت معیشتی) به اقتصاد صنعتی و بخش خدماتی صنعت بود. در نتیجه این اتفاق، در دل شهری مثل تهران به عنوان پایتخت اداری سیاسی تمام خدمات صنعتی بویژه در حوزه خودرو سازی ها و صنایع وابسته و بسیاری از حرفه های صنعتی قرار گرفت. بنابراین تهران بغیر از نقش سیاسی پایتخت تمام تحولات اقتصادی هم شد.
*بزرگ سری تهران چگونه شکل گرفت؟
وی با اشاره به تک محصولی بودن اقتصاد ایران و فروش نفت گفت: مقرر شد در این زمینه هم تصمیم گیری و توزیع پول از تهران باشد.بدیهی است وقتی منبع توزیع یک اعتبار را در یک جا جمع کنید، جمعیت هم به آن سمت سوق پیدا می کند. تمام این اتفاقات باعث شد که تهران عملاً با یک پدیده ای به نام بزرگ سری مواجه شود. به تعبیری دیگر تغییرات جمعیتی گسترده ای ایجاد و جمعیت از سایر مناطق به سمت تهران می آمد. به مرور کلان شهرهای دیگر مشهد، اهواز، اصفهان و ... بوجود آمد و یک نابرابری عمیق در ساخت فضایی ایران و عدم تعادل ایجاد شد.
*بی نظمی در کشور و تشکیل تفکر آمایش
عدالتی در ادامه به شکل گیری تفکر آمایش در نتیجه عدم تعادل سرزمینی اشاره کرد و گفت: بی نظمی در ساختار جغرافیایی سرزمینی باعث شد، آمایش به عنوان ناظم این فضا شکل بگیرد. قبل از انقلاب اسلامی، سال 55 "ستیران" به عنوان یک مشاور مشترک بین ایران و فرانسه کار آمایش را شروع کرد. بخشی از نظم هایی که از گذشته در ایران باقی مانده همانند انتقال صنعت کشاورزی (تراکتورسازی) به تبریز محصول همان نگاه آمایشی است.
*زندگی 20 میلیون نفر در 8 نقطه شهری ایران
وی ادامه داد: بعد از انقلاب، مسئله جنگ، مهاجرت های گسترده ای را به مقصد تهران منجر شد. از سال 1335 تا سال 1365 در ایران تنها یک شهر بالای یک میلیون نفر به اسم تهران داشتیم اما از سال 65 تا به امروز، هشت شهر بالای یک میلیون نفر در ایران وجود دارد که باعث قطبی کردن کشور شد. یعنی شصت درصد جمعیت شهری ما نزدیک بیست میلیون نفر در هشت نقطه شهری زندگی می کنند. این نگاه باعث شد تا هر سه قوه در ایران به فکر تعیین سند آمایش افتادند و در واقعیت ما هیچ گاه به سند آمایش نرسیدیم.
*سال 92؛ شروع رسمی تدوین سند آمایش
عدالتی در ادامه از تصویب سند آمایش استان تهران خبر داد و اظهار کرد: سال 92 با روی کار آمدن دولت یازدهم، پس از احیای سازمان مدیریت و برنامه ریزی، مرکز ملی آمایش هم به شکل رسمی احیا شد. تهیه سند آمایش به عنوان یک مطالبه تاریخی امروز در سازمان مدیریت و برنامه ریزی عملیاتی شده است و امیدواریم شورای ملی آمایش کشور هم بتواند با این سند پاسخی به موضوعات اساسی کشور بدهد.
*چگونه حاشیه نشینی ایجاد می شود؟ رنج نبود خدمات در مناطق 11 و 13 تهران
معاون توسعه و برنامه ریزی سازمان مدیریت استان تهران در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه با توجه به اینکه تهران، 61 هزار هکتار وسعت خاکی دارد که 3 هزار هکتار آن فرسوده است و مناطق حاشیه نشین هم در آن وجود دارد، همگرایی در اجرای سند آمایش برای حل این معضلات چگونه انجام می شود؟ توضیح داد: بافت فرسوده همان بافت های حاشیه ای هستند. در کنار بافت فرسوده اصلی شهر، بافتی پیرامونی شکل می گیرد که جوهره اصلی آن عدم انطباق شرایط جدید ساکنان جدید با ساکنان قدیمی است. عدم انطباق، پس رانی در بافت های اصلی شهر ایجاد می کند و در نتیجه آن شهروندان بافت های مرکزی به سمت بافت های کم تراکم تر می روند و به این شکل بافت های پیرامونی وارد هسته های اصلی شهر می شوند. این یک چرخه دائمی جهانی است آنچه که در منطقه یازده و سیزده تهران ایجاد شده هم به این شکل است. این مناطق پیرامون بودند و چون عناصر اصلی سازمانی، کاربری زیر ساخت ها هستند و از فقر بسیار موضوعات خدماتی رنج می بردند هنوز هم رنج در چهره آن مناطق کاملاً نشان داده میشود. اما چون در دل شهر هستند، طرح های حومه شهری طرح های تفصیلی برای بازآفرینی آن ها ورود پیدا می کند.
* دغدغه ما جلوگیری از تشکیل حاشیه جدید در استان تهران است
عدالتی با بیان اینکه دغدغه ما در تهران عدم شکل گیری حاشیه های جدید و عمق بخشیدن به فضاهای موجود حاشیه ای است، افزود: از سال 90 تا 95 یک میلیون نفر به جمعیت استان تهران اضافه شده است، یعنی اگر قانون تاریخی تقسیمات کشوری را از زمان تشکیل اسم ببریم یک استان در دل استان تهران به دنیا می آید. این جمعیت کجا ساکن می شوند؟ در روستاهایی مثل مرتضی گرد، قلعه نو و ..برنامه های رسیدگی به فضاهای فرسوده مشخص است و ما می دانیم برای آن چکار کنیم و این که در اجرا چه موانعی دارد بحث مجزایی است. نگرانی ما ایجاد فضاهایی ناخوانا در استان تهران است. از سال 1335 تاکنون چهار استان قزوین، البرز، قم، مرکزی از تهران به دنیا آمده است که نشان می دهد تهران مقصد بیش از بیست درصد تحرکات مکانی در قالب مهاجرت و.. است. ما به دنبال جلوگیری از شکل گیری بافت های حاشیه ای در استان هستیم.
*بازارهای غیر رسمی در تهران و تفکیک غیرقانونی اراضی
وی ادامه داد: تعدادی بازار های غیر رسمی در استان تهران شکل گرفته که معمولاً کار افراد سود جو در پیرامون شهر های اصلی خارج از محدوده شهر است. تفکیک غیر قانونی و غیر مجاز اراضی و تصرف آن یک معضل جدی است.
*آمایش می گوید هر محل قانون خاص خود را دارد
معاون توسعه و برنامه ریزی سازمان مدیریت استان تهران در پاسخ به این سوال مجری برنامه که پرسید چرا طرح آمایش سرزمین هنوز هم در کما است؟گفت: ایران شاید بیشتر از همه به این سند احتیاج دارد. شاید بین نظریه پردازان دیدگاه های مختلفی وجود داشته باشد اما واقعیت ایناست که نظام برنامه ریزی ایران یک نظام بخشی و آمایش یک تفکر میان بخشی است. عدم انطباق آن چه شما می گویید و آنچه مدیران اجرایی باید اجرا کنند باعث می شود که یک سند در هوا باقی بماند. نظام ساختار اداری و اجرایی باید مختص آمایش باشد.بنابراین ابتدا باید یک تفکر ساختاری و یک تلقی مشترک از مفهومی به نام آمایش و توسعه داشته باشیم. برای مثال برنامه های میان استان تهران با استان سمنان یکی است در حالی که آمایش می گوید قوانین محلی بومی محل است و به جای دیگری اختصاص ندارد.
*سازمان مدیریت و برنامه دیدبان توسعه در کشور است
وی با بیان اینکه سازمان مدیریت و برنامه دیدبان توسعه در کشور است، افزود: این دیدبان باید مسیر را به همه نشان دهد. متاسفانه زیر ساخت های تحقق اهداف برنامه های توسعه ای بویژه از منظر آمایشی دچار چالش است. برای مثال در سال 82 نگرشی آمایشی و نه یک سند، در طرح مجموعه شهری تهران اعلام کرد، غرب و شرق تهران و شهرهای جدید در تهران رشد نکند. اکنون ببینید از آن روز تا به حال چه اتفاقاتی افتاد. تعداد شهر ها بیتر رشد و تراکم جمعیت در شرق و غرب تهران بالاتر رفت. براساس قانون نقطه جمعیتی 3500 نفری می تواند شهر شود، اما 67 نقطه در استان تهران امادگی تبدیل شدن به نقطه شهری دارند.
عدالتی ادامه داد: صحبت از آمایش صحبت از فرهنگ متعادل و مسیر مشخص است. این اشتباه استراتژیک است که تهران یک منطقه شهری است! تهران در جهان به عنوان متروپلیتن معروف است. به همین دلیل هر گونه انفکاک در مدیریت آن، خدشه به شهر است. در سال 1335 تهران دو فرمانداری و در سال 97، 16 فرمانداری دارد که نشان می دهد در مدیریت تهران تشتت وجود دارد. هر شهرستانی با یک مدیریت اداره می شود ر حالی که آمایش به دنبال یکپارچگی مدیریت است.
*آمایش یک تفکر حاکمیتی است!
معاون توسعه و برنامه ریزی سازمان مدیریت استان تهران با بیان اینکه آمایش یک تفکر قوه مجریه ای نیست، حاکمیتی است، بیان کرد: اگر بخواهیم نگاه آمایشی به استان تهران داشته باشیم حتماً باید همه ذینفع ها و همه دست اندرکاران به یک تلقی مشترک از آینده برسند.آمایش باید به یک مطالبه ملی تبدیل شود. تجارب دنیا نشان می دهد هر پایتختی قوانین خاص مدیریتی دارد. این در حالی است که قانون شهرداری تهران همه شهرها با هر جمعیتی را شامل می شود.این مهم باید اصلاح شود. همچنین شهرداری تهران فکری برای درامد پایدار کرده و دیگر تغییر کاربری اراضی و تراکم فروشی نکند.
